معاونت آموزشی

ماه مبارک رمضان سرشار از هدیه های الهی برای بندگان است وماهی است که عنایت ویژه ورحمت وبخشش بی حدوحصر پروردگار متعال بربندگان ساری وجاری می شود.
یکی ازمسائل مهمی که باعث درک بهتر رمضان ولذت بردن از این ماه قدسی می شود آمادگی ونشاط جسمی در این ماه عزیز است، بویژه همزمانی این ماه مبارک با فصل تابستان وگرمی هوا وروزهای بلند، مراقبت های ویژه ای را می طلبد و از طرفی هم فاصله کوتاه بین افطار وسحر ازمسائل مهمی است که لازم است در این فاصله کوتاه شرایط تغذیه مفید، سالم وکافی را فراهم نمود وهمچنین ازخواب مفید بین افطار وسحر بهره برد وچنانچه نتوان به این امر مهم دست یافت چه بسا در طول روز کسالت وخواب آلودگی وعوارض گوارشی ایجاد شود وحتی ادامه روزه داری با مشکلاتی همراه گردد. لذا جهت تغذیه وخواب مفید در ماه مبارک رمضان رعایت نکات زیر ضروری است.
به چند دلیل توصیه می شود که بین بیست دقیقه تا نیم ساعت قبل از مصرف مواد غذایی در وعده افطار یک مایع نوشیدنی شیرین مصرف شودکه این دلایل عبارتند از:
1-مصرف مایعات شیرین باعث تغذیه سریع بدن ودستگاه گوارش می شود ودستگاه گوارش آمادگی ونیروی لازم برای هضم غذا را دریافت می نماید، ضمن اینکه عطش اولیه را هم کمی فروکش می کند
2-ولع وعجله در سریع غذاخوردن ازبین می رودکه این عجله درسرعت غذاخوردن باعث نجویدن کامل غذا ونفخ ومشکلات گوارشی می شود.
3- ازمصرف آب ومایعات دربین غذا جلوگیری می کند، چرا که مصرف آب ومایعات همراه غذا باعث هضم ناقص غذا ومشکلات گوارشی می شود.
بعضی ازاین مایعات طبیعی شیرین که هم رفع تشنگی می نمایند وهم سریعاًبدن را تغذیه می نمایندعبارتند از:
شربت آبلیموی تازه- شربت سکنجبین شیرین- شربت شیره انگور- مخلوط شربت شیره انگور+بیدمشک+بهار نارنج-عسلاب- شربت ریواس - چای شیرین کم رنگ- آب هندوانه خنک- آب ولرم وخرما و....
که هرشخصی براساس مزاج خویش وشرایط گوارشی خود می تواند ازاین مایعات بهره ببرد.

به منظور اینکه مواد غذایی مصرف شده در وعده افطار تاهنگام خواب هضم شده باشد ودر هنگام سحر اشتهای کافی وجود داشته باشد واز خواب مناسب شبانگاه نیز بهره کافی برده شود ودستگاه گوارش نیز تاهنگام سحر به اندازه کافی استراحت کرده باشد لازم است در هنگام افطار از مصرف غذاهای غلیظ ودیرهضم پرهیز نمود.بعضی از این موادغذایی عبارتنداز: حلیم، کله پاچه، آش رشته، گوشت گاو وحیوانات پیر، الویه، ماکارونی، ماهی تن، زولبیاوبامیه، سوسیس وکالباس، نانهای خمیری مثل نان بربری، سیب زمینی وگوشت وبادمجان وسایر موادغذایی که زیادسرخ شده باشند
به جای مواد غذایی ذکر شده در فوق می توان ازغذاهای زودهضم ودرعین حال پرکالری استفاده نمود.بعضی از این موادغذایی عبارتند از :
آبگوشت وخورشت جوجه مرغ- شیربرنج که پس ازپخت ودرهنگام مصرف شیره انگور به آن اضافه شود- استانبولی که باگوشت وسیب زمینی ولپه وبرنج وهویج غنی شده باشد-ته چین مرغ (که  مرغ آن 8-7 ساعت قبل از پخت در پیاز وزعفران قرار داده شده باشد ) لوبیا پلوی غنی شده باانواع حبوبات وگوشت- سبزی پلو یاچلوگوشت بره- نخود پلو که درهنگام پخت خلال بادام یا پسته تازه به آن اضافه شده باشد و باسبزی های معطر وگوشت، غنی شده باشد- انواع سوپ هایی که باحبوباتی مثل ماش، جو، گندم، هویج وسبزیجات فراوان وگوشت مرغ وبره ویا بال وگردن پوست کنده مرغ، غنی شده باشد- آبگوشتی که از گوشت تازه بره ونخودتازه تهیه شده باشد- کوکوهایی که باسبزیجات فراوان وتخم مرغ وسیب زمینی وهویج غنی شده باشد-به جای سیب زمینی سرخ شده وآب پز در بعضی غذاها می توان سیب زمینی نمک پز را جایگزین نمود که هضم سیب زمینی با این روش پخت خیلی ساده تر خواهد بود (در کف قابلمه یک لایه بسیار نازک نمک ریخته می شود وسیب زمینی باپوست روی نمک قرار داده می شود وبدون اضافه کردن حتی یک قطره آب، باحرارت ملایم پخته می شودکه این سیب زمینی نمک پز را می توان در انواع کوکوویا غذاهای ترکیبی بکار برد).
لازم به ذکر است که اینگونه مواد غذایی حداکثر تا 2  و نیم ساعت هضم شده وهنگام خواب، معده سبک شده وخواب مفید وعمیقی حاصل می شود و شخص روزه دار از سنگینی معده هنگام خواب وخواب منقطع وبدون کیفیت رنج نخواهد برد.
البته در صورتیکه هنگام خواب، گرسنگی حاصل شود می توان از مواد غذایی سریع الهضم قبل از خواب استفاده نمود مانند: یک لیوان شیر+ عسل – شربت شیره انگور- بستنی - فرنی، انواع میوه های آب دار مانند هندوانه، هلو، انگور
درمورد وعده سحر نیز لازم است غذاهایی میل شوند که درطول روز ایجاد تشنگی ننمایند بنابراین غذاهای دیرهضم
وپروتئینهای دیرهضم مثل گوشت گاو والویه وماکارونی، سرخ کردنی هایی که برای هضم آنها احتیاج به آب فراوان می باشد، توصیه نمی شوند.همچنین غذاهایی که فلفل وادویه جات وسبزی های تند وسیروپیاز درآنها به کار رفته است نیز توصیه نمی شوند و ازمصرف مصرف دم نوشهایی که دارچین، زعفران،  زنجبیل و ادویه جات گرم درآنها به کار رفته است پرهیز شود .
برخی از غذاهایی که  در وعده سحری توصیه می شوند:
خورشت آلو اسفناج- خورشت کدو- خوراک مرغ وبرنج که همراه آلو وزرشک طبخ شده باشد-خورشت کرفس.
 به جای اضافه کردن فلفل وادویه  به غذاها می توان در آخر پخت غذا کمی گلاب  به برنج اضافه نمود ویا سماق وزرشک وآلبالوو رب انار وآب نارنج که هم غذارا مطبوع کرده وهم از تشنگی زیاد جلوگیری می نمایند همراه غذا صرف نمود- ازسبزیجاتی مثل کاهو وگشنیز هم می توان استفاده کرد.البته لازم به یادآوری است که بعضی ازافراد هاضمه خیلی قوی دارند که معده آنها معمولا ًاسید بیشتری ترشح می کند لذا احتیاج به غذاهایی دارند که ماندگاری این غذاها در معده آنها بیشتر باشد تا از گرسنگی زودرس درآنها جلوگیری شود لذا این افرادمی توانند غذاهای غلیظ ترمیل کنند البته تشنگی نیزدراین افرادبیشتر اتفاق می افتد وهنگام افطار نیز بهتر است این افراد با آب ولرم یاشربت سکنجبین افطار را باز کنند تا اسید وصفرا ومواد تجمع یافته در معدۀ آنها شسته شده ودفع شود وسپس روزه خود را بازکنند.
جهت جلوگیری از تشنگی وگرسنگی زیاد درطول ماه مبارک رمضان رعایت نکات زیر ضروروی است:
1- ازمصرف مایعات وموادغذایی ودارویی که باعث دفع آب بدن می شوند ومدر هستند پرهیز شود بعضی از این مایعات عبارتند از: چای پررنگ – قهوه- نسکافه – نوشابه های گازدار – خربزه- پونه.
2- ازمصرف فلفل، ادویه جات وافزودنیهای تند وتیز وشور پرهیز شود مانند: دارچین- زنجبیل- زعفران- نمک خیارشور- نعناع- ترخون- شاهی- سیر- پیاز وسس وفقط کسانی که این ادویه جات به هضم گوارشی آنها کمک می کندبه مقدار بسیارکم می تواننداستفاده نمایند.
3- از ورزش وفعالیتهای بدنی به خصوص در ساعات گرم روز حتی الامکان پرهیز شود.
4- صحبت زیاد، قرارگرفتن درمعرض تابش امواج کامپیوتر وتلفن همراه وهوای گرم و استفاده از عطرهای تند    می تواند باعث افزایش نیاز به آب وتشنگی شود.
5- لباسهای نایلونی وپشمی باعث افزایش حرارت بدن می شوند وتشنگی وتعریق را افزایش می دهند لذا بهتراست از لباسهای باجنس کتان وپنبه استفاده شود (حتی لباسهای زیر)
6- لباسهای بارنگ تند مثل قرمز وزرد کمتر استفاده شوند وبه جای آن لباسهایی با رنگ های ملایم مثل آبی وسفید وسبز کم رنگ استفاده شود.
7- خشکی زیاد هوا می تواند عامل ایجادتشنگی باشد که بهتراست در طول روز ازکولرهای آبی که رطوبت هوا را افزایش می دهند استفاده شود.
8- دوش آب خنک ویا قرارگرفتن در استخر آب شیرین وخنک به رفع تشنگی کمک می نماید.
9- حالات روحی شدید وناگهانی مثل خشم وغضب به ایجاد تشنگی وگرسنگی کمک می کند که لازم است در طول ماه مبارک رمضان این حالات روحی تعدیل و کنترل شوند.
10-استفاده ازسبزیجات ومیوه های آب دار در فاصله بین افطار وسحر درجلوگیری از تشنگی روز موثر هستند. بعضی از این سبزیجات ومیوه ها عبارتند ار:
خرفه- کاهو- هندوانه- هلو- خیار (بهتر است خیار همراه غذا خورده نشود چون دربعضی افراد باعث نفخ وعوارض گوارشی می شود).

دکتر حسین مرادی - سرپرست دانشکده طب سنتی

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم